Kirish

Hozirda rivojlanib keloyotgan zamonaviy ta’lim tizimlarida o‘qituvchilarning kasbiy faoliyatida yangi texnologiyalarni qo‘llashni taqozo etmoqda. Xususan, sun’iy intellekt ta’lim jarayoniga tobora chuqurroq kirib bormoqda, o‘qitish va o‘rganishning an’anaviy usullariga alternativlar va qo‘shimchalardan foydalanish talab etmoqda. Chet tili ta’limi sohasida, o‘quvchilarning tilni egallash jarayoni ko‘p jihatdan o‘qituvchining o‘zini rivojlanishiga va yangi metodikalarni o‘zlashtirishiga bog‘liq. Shu nuqtai nazardan, bo‘lajak chet tili o‘qituvchilarining mustaqil o‘rganish kompetensiyasi, ya’ni o‘z bilim va ko‘nikmalarini o‘zi mustaqil ravishda rivojlantira olish qobiliyati, kasbiy muvaffaqiyatining muhim omiliga aylanmoqda.

Pedagoglarning zamonaviy pedagogik faoliyati davomida nafaqat o‘rgatuvchi, balki o‘rganuvchi sifatida ham faol bo‘lish, uzluksiz kasbiy rivojlanishni ta’minlashi zarur. Biroq, an’anaviy o‘quv dasturlari ko‘pincha bu talabni amalga oshirishda yetarli bo‘lmaydi. Shuning uchun, mustaqil ta’lim olish ko‘nikmalarini samarali rivojlantirishning yangi yo‘llarini         izlash dolzarb vazifadir. Sun’iy intellekt texnologiyalari esa, mustaqil ta’limni tashkil qilish, o‘z-o‘zini baholash imkoniyatlarini kengaytirish, o‘quv materiallarini tanlash orqali bo‘lajak o‘qituvchilarning mustaqil o‘rganish jarayonlarini sezilarli darajada boyitishi va samaradorligini oshirishi mumkin. Ushbu maqola bo‘lajak chet tili o‘qituvchilarining mustaqil ta’lim olish kompetensiyasini yanada rivojlantirishda sun’iy intellektning o‘rni va imkoniyatlarini tadqiq qilish hamda bu borada aniq metodik yondashuvlarni taklif etishga qaratilgan.

Sun’iy intellektni foydalanishda quyidagi tajribalar o‘rganilgan. Dr. Rassell Shilling (www.ed.gov) sun’iy intellekt ta’lim texnologiyalarini muhim bir burilish nuqtasiga olib kelayotganligini, endi qilinadigan harakatlarimizga bog‘liq holda, biz ta’limdagi qiyinchiliklarni yanada ko‘paytirishimiz yoki aksincha, ularni kamaytirishimiz mumkinligini o‘zining ilmiy ishlarida bayon qilgan.

O‘qituvchilar uchun sun’iy intellekt texnologiyalari kasbiy faoliyatni sezilarli darajada yaxshilash, samaradorlikni oshirish            va o‘qitish sifatini ko‘tarish uchun ulkan imkoniyatlar yaratadi. Sun’iy intellekt tizimlari testlar, uy vazifalari va hatto esseylarni avtomatik tarzda baholash orqali o‘qituvchilarning vaqtini tejaydi va o‘quvchilarning yutuqlari hamda kamchiliklari haqida tezkor va aniq qayta aloqa berish imkonini yaratadi, shu bilan birga, dars      jadvalini tuzish, o‘quvchilarni ro'yxatga olish kabi vazifalarni avtomatlashtirish mumkin (Mirzayeva, 2020).

Sun’iy intellekt o‘quvchilarning hattoki ta’lim beruvchilarning til bilish darajasini, o‘rganish tezligini va uslubini tahlil qilib, ularga moslashtirilgan o‘quv materiallari va topshiriqlarni taklif etuvchi o‘quv tizimlarini taklif qiladi, bu o‘qituvchiga har bir o‘quvchiga individual yondashishda yordam beradi va o‘quvchilarning ma’lum bir mavzu bo‘yicha qiyinchiliklarini tezda aniqlab, ularni bartaraf etish uchun yo‘nalish beradi. Shuningdek, sun’iy intellekt yangi darsliklar, mashqlar, prezentatsiyalar va interaktiv o‘yinlar yaratishda, internetdagi katta hajmdagi ma’lumotlarni tahlil qilish imkoniyatiga ham ega hisoblanadi, eng zamonaviy, dolzarb va foydali o‘quv resurslarini topishda o‘qituvchilarga yordam beradi. O‘quv jarayonidan olingan ma’lumotlarni tahlil qilish orqali sun’iy intellekt o‘quvchilarning darsdagi ishtirokini, topshiriqlarni bajarish jarayonini kuzata olishda yordam beradi va o‘qituvchiga o‘qitish uslublarini takomillashtirishga xizmat qiladi.

Kasbiy rivojlanish nuqtai nazaridan,     sun’iy intellekt o‘qituvchilarning o‘zlari uchun yangi metodikalar, pedagogik yondashuvlar          va eng so‘nggi bilimlarni topishda yordamchi bo‘lib, ularga zamonaviy raqamli texnologiyadan foydalanish ko‘nikmalarini o‘rgatishi mumkin va kelajak ta’lim muhitiga moslashuvchanligini oshiradi.

Raqamli texnologiyayalardan foydalanish bugungi kunda ta’lim jarayonining ajralmas qismiga aylanib bormoqda. Internet, kompyuterlar, planshetlar, smartfonlar va turli dasturiy ta’minotlar mustaqil o‘rganish va o‘qitish usullarini tubdan o‘zgartirmoqda (Charlotte, 2025). Raqamli vositalar yordamida o‘quvchilar dunyoning istalgan nuqtasidagi axborotga tez va osonlik bilan erisha oladi,        va ega bo‘la oladi, turli interaktiv darsliklar, video materiallar, ta’limiy interaktiv o‘yinlar va onlayn kurslar orqali bilimlarni yanada qiziqarli va samarali egallaydi. Bu texnologiyalar mustaqil ta’limni yaratish, o‘quvchi va hatto bo‘lajak o‘qituvchilarning ham  o‘z maqsadi asosida   rivojlanishiga imkon berish, hamda hamkorlikda ishlash va loyihalarni amalga oshirish uchun qulay sharoit yaratadi. O‘qituvchilar uchun esa raqamli texnologiyalar o‘qitish jarayonini optimallashtirish, darslarni boyitish,  o‘quvchilarning faolligini oshirish va ularga individual yondashuvni qo‘llashda muhim vosita hisoblanadi (Mirzayeva, 2025).

Masalan, elektron kundaliklar va baholash tizimlari o‘qituvchilarning vaqtini tejaydi, onlayn platformalar esa o‘quv materiallarini tarqatish va o‘quvchilar bilan muloqotni osonlashtiradi. Shuningdek,         raqamli texnologiyalar o‘qituvchilarning  o‘z kasbiy malakalarini doimiy ravishda yangilab borishlari, yangi pedagogik yondashuvlar va vositalarni o‘zlashtirishlari uchun ham keng imkoniyatlar ochib beradi. Bugungi zamonaviy ta’limda raqamli texnologiyalardan samarali foydalanish nafaqat o‘quvchilarning bilimlarini oshiradi, balki ularni kelajakdagi o‘quv jarayoniga tayyorlashda muhim rol o‘ynaydi, shu bilan birga o qituvchilarning pedagogik mahoratini va samaradorligini ham yuqori bosqichlarga ko‘taradi.

Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, moslashtirilgan holdagi o‘quv tizimlarda  o‘quvchilarning o‘quv motivatsiyasini oshirish bilan birga, o‘z-o‘zini tartibga solish va mustaqil ishlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Bunda Benjamin Bloom va uning hamkasblari tomonidan ishlab chiqilgan taksonomiya,     o‘quv maqsadlarini tuzish va baholash uchun keng qo‘llaniladigan tizim ham mavjuddir. Taksonomiya o‘rganishning murakkablik darajasiga qarab oltita bosqichga bo‘linadi: bilish tushunish, qo‘llash,  tahlil qilish , baholash va yaratish. Har bir bosqich mustaqil ta’limni rivojlantirishda o‘ziga xos ahamiyatga ega. Ikkinchidan, sun’iy intellekt asosidagi        turli xil virtual ta’lim beruvchilar o‘quvchilarga til o‘rganishda real va xohlagan vaqt rejimida yordam berish, ularning savollariga javob berish, nutqni mashq qilish va xatolarni   tuzatish imkoniyatini beradi. Bu esa, ayniqsa, chet tilini o‘rganishda tilni faol qo‘llash (active use) ko‘nikmasini shakllantirish uchun juda muhimdir.

Uchinchi muhim yo‘nalish – bu o‘quv materiallarini sun’iy intellekt yordamida avtomatik tarzda tuzatish va baholash tizimlaridir. Bu tizimlar o‘qituvchining baholashida juda kata yordam beradi, unga o‘quvchilarning umumiy rivojlanishiga        ko‘proq e’tibor qaratish imkonini beradi. Shu bilan birga, o‘quvchilarga tezkor va aniq kommentlar, feedback taqdim etilishi ularning xatolarini tushunishi va keyingi safar ularni takrorlamasligi uchun imkoniyat yaratadi, bu esa mustaqil o‘rganishning muhim qismidir. Bunday tizimlarning amaliy qo‘llanilishi, o‘quvchilarning mustaqil ishlash ko‘nikmalarini sezilarli darajada rivojlantirishi o‘rganilgan.

Xulosa qilib aytganda, chet tili o‘qituvchilarining o‘z malakalarini doimiy yangilashlari va o‘quvchilar uchun yanada sifatli ta’lim berishlariga zamin yaratishda ham sun’iy intellekt  muhim rol o‘ynaydi. O‘qituvchilar sun’iy intellekt  vositalaridan foydalanish        orqali nafaqat o‘quv materiallarini yaratish va baholash jarayonlarini optimallashtirishadi, balki o‘zlari uchun ham yangi pedagogik yondashuvlar, ilmiy tadqiqotlar va ilg‘or metodikalarni o‘rganishlari mumkin. Bu esa ularning kasbiy kompetensiyalarini oshirib, ta’lim sifatini ko‘tarishga ta’sir ko‘rsatadi. Natijada, sun’iy intellekt  nafaqat o‘quvchilarga, balki o‘qituvchilarga ham mustaqil va samarali ishlash uchun zarur vositalarni yaratuvchi yordamchi texnologiya hisoblanadi.