Pragmatik kompetentsiya tilni bilishning muhim jihati bo‘lib, ijtimoiy kontekstda tildan samarali foydalanish qobiliyatini qamrab oladi. Bunga kontekst ma’noga qanday ta’sir qilishini tushunish, turli vaziyatlarda tildan to‘g‘ri foydalanish, xushmuomalalik va bilvosita nuanslar kiradi. Ko‘pincha madaniy qadriyatlar va ijtimoiy me’yorlarni qamrab oladigan maqol va matallar pragmatik kompetentsiyani o‘rgatishda kuchli vosita bo‘lib xizmat qilishi mumkin. Ushbu maqola o‘quvchilarning pragmatik ko‘nikmalarini oshirish uchun lingvistik iboralarni og‘zaki darslarda birlashtirildi. Bu kabi tadqiqot sifatli yondashuvdan foydalanib, sinfdagi kuzatuvlarga va nutq darslarida maqol va matallarni amalga oshirgan til o‘qituvchilari bilan suhbatlarga e’tibor qaratdi. Tadqiqotda turli xil kelib chiqishi bo‘lgan 30 ta til o‘rganuvchilarning namunasi ishtirok etdi. Ma’lumotlar sinfdagi o‘zaro ta’sirlar, talabalar mulohazalari va o‘qituvchilar bilan suhbatlar yozuvlari orqali to‘plandi, so‘ngra pragmatik kompetentsiyani o‘qitishda maqollardan foydalanish samaradorligi bilan bog‘liq mavzularni aniqlash uchun tahlil qilindi.

Maqol va matallar orqali pragmatik kompetentsiyani o‘rgatish ingliz tilidagi madaniy nuanslar, ijtimoiy me’yorlar va kontekstni tushunishni kuchaytirishning samarali usuli bo‘lishi mumkin[1]. Og‘zaki darslarda ishlatilishi mumkin bo‘lgan ba’zi yondashuvlar va maqollarga misollar:

  Kontekstni tushunish

- Maqol:   " Actions speak louder than words."

- Darsga e’tibor:   harakatlar og‘zaki muloqotdan ko‘ra ma’noni qanday samaraliroq etkazishini muhokama qiling va niyatlarni tushunishda kontekst muhimligini ta’kidlang.

     Xushmuomalalik va ijtimoiy normalar

- Maqol:   " Please and thank you a long way."

- Dars mavzusi:   ingliz tilida so‘zlashuvchi madaniyatlarda xushmuomalalikning ahamiyati va uning muloqotga qanday ta’sir qilishini o‘rgating. Xushmuomalalik o‘zaro ta’sirni o‘zgartiradigan rol o‘ynash stsenariylari.

  Madaniy qadriyatlar

- Maqol:   " The bird in the hand is worth two on the Bush."

- Dars mavzusi:   xavfni baholash va mavjud narsani qadrlashning qiymatini muhokama qiling. Talabalarni qaror qabul qilish va moddiy manfaatlarning ahamiyati to‘g‘risida suhbatlarga jalb qilish uchun ushbu maqoldan foydalaning.

  Mojaro bilan shug‘ullanish

- Maqol:   " You catch more flies with honey, not vinegar."

- Darsning yo‘nalishi:   nizolarni hal qilish va muzokaralar strategiyasini o‘rgating. Ijobiy muloqot salbiy yondashuvlarga qaraganda yaxshiroq natijalarga olib kelishi mumkinligini muhokama qiling.

 Vaqtni boshqarish va rejalashtirish

- Maqol:   " An early bird catches a worm."

- Darsga e’tibor:   aniqlik va oldindan rejalashtirishning ahamiyati haqida gapiring. Vaqtni boshqarish bo‘yicha shaxsiy tajribalar bo‘yicha munozaralarni rag‘batlantiring.

  Xatolardan o‘rganish

- Maqol:   " Do not cry for spilled milk."

- Darsning yo‘nalishi:   xato va kamchiliklarni qanday hal qilishni muhokama qiling. Talabalarni qiyinchiliklarni yengish bo‘yicha shaxsiy tajribalarini baham ko‘rishga undash[2].

  Shaxslararo munosabatlar

- Maqol:   " Two heads are better than one."

- Darsga e’tibor:   jamoaviy ish va hamkorlikni rivojlantirish. Muammoni hal qilishda turli xil istiqbollarning ahamiyatini muhokama qiling.

 Faoliyat g‘oyalari:

- Guruh muhokamalari:   o‘quvchilarga kichik guruhlarda turli maqollarning ma’nolarini muhokama qilish va ularning talqinlari yoki madaniyatlariga o‘xshash so‘zlarni aytib berish.

- Rolli o‘yin:   o‘quvchilar pragmatik til ko‘nikmalarini mashq qilib, suhbatda maqollardan foydalanishlari mumkin bo‘lgan stsenariylarni yarating.

- Ko‘zgu jurnallari:   o‘quvchilardan ma’lum bir maqol qo‘llanilgan holatlar haqida yozishni so‘rang, bu esa olingan saboqlar haqida chuqurroq o‘ylashga undaydi[3].

Ingliz tili darslarida maqol va matallardan foydalanish talabalarga madaniy qadriyatlar, ijtimoiy me’yorlar va samarali muloqot strategiyalari haqida tushuncha berish orqali pragmatik kompetentsiyani rivojlantirishga yordam beradi. Ushbu elementlarni og‘zaki darslarga kiritish orqali o‘quvchilar ingliz tilida real hayotdagi o‘zaro aloqalarni boshqarish qobiliyatini oshirishi mumkin[4].

Topilmalar shuni ko‘rsatadiki, maqol va matallarni og‘zaki darslarga qo‘shish o‘quvchilarning pragmatik malakasini sezilarli darajada oshiradi. Lingvistik iboralarni madaniy kontekstga bog‘lab, o‘qituvchilar talabalarga murakkab ijtimoiy o‘zaro ta’sirlarni boshqarish vositalarini taqdim etadilar. Ushbu yondashuv nafaqat tilni o‘rganishga yordam beradi, balki madaniy xilma-xillikni qadrlashga ham yordam beradi. Sinfda kuzatilgan mashg‘ulotlar til ta’limida madaniy jihatdan boy materiallardan foydalanish samaradorligini ta’kidlaydi.

Xulosalar

Maqol va matallarni og‘zaki darslarga kiritish pragmatik kompetentsiyani o‘rgatish uchun qimmatli strategiyani taqdim etadi. Ushbu usul nafaqat tilni rivojlantirishga yordam beradi, balki talabalarning madaniy tushunchalarini boyitadi. O‘qituvchilar samarali muloqot qobiliyatlarini targ‘ib qiluvchi mazmunli o‘quv tajribalarini yaratish uchun maqollardan foydalanishga da’vat etiladi.

  O‘quv dasturini ishlab chiqish: madaniy va pragmatik xabardorlikni oshirish uchun maqol va matallarni til o‘quv dasturlariga qo‘shish.

  O‘qituvchilarni tayyorlash: o‘qituvchilar uchun madaniy ifodalarni o‘qitish amaliyotiga qanday qilib samarali kiritish bo‘yicha malaka oshirishni ta’minlash.

  Keyingi tadqiqotlar: maqollardan foydalanishning o‘quvchilarning pragmatik kompetentsiyasi va muloqot ko‘nikmalariga uzoq muddatli ta’sirini baholash uchun bo‘ylama tadqiqotlar o‘tkazish.

[1] Bardovi-Harlig, K., & Bastos, M. T. (2011). Proficiency, length of stay, and intensity of interaction, and the acquisition of conventional expressions in L2 pragmatics. Intercultural Pragmatics, 8(3), 347-384.

[2] Roever, C. (2005). Testing ESL pragmatics: Development and validation of a web-based assessment battery. Frankfurt am Main, Germany: Peter Lang.

[3] Cohen, A. D., & Ishihara, N. (2011). Teaching and learning pragmatics: Where language and culture meet. London, UK: Routledge.

[4] Taguchi, N., Crawford, W., & Wetzel, D. (2013). Developing pragmatic competence in English as a lingua franca: Using discourse markers to express (inter)subjectivity and connectivity. Journal of Pragmatics, 55, 95-107.