Бугунги дунёда инглиз тили илғор иш юритиш тили, шунингдек, бутун дунё бўйлаб миллиардлаб одамларнинг мулоқот қилиш усули ҳисобланади. Дунё тез ўзгариб бормоқда ва алоқа усуллари тобора рақамли муҳитга ўтмоқда, бу эса талабаларни ўрганишга, хусусан чет тилларини ўқитиш соҳасида янги талабларни қўяди.

Интернет бизнинг ахборот жамиятимизда тобора муҳим воситага айланиб бормоқда, мактаблар ва университетларда рақамли таълим технологиялари кенг тарқалмоқда ва ҳар ўн йилда амалда янги ёндашув ёки янги ўқитиш усули пайдо бўлади. Бироқ, жамият кўплаб фаолият соҳаларини рақамлаштиришга келганда, талабаларнинг таълим эҳтиёжлари ҳам кўплаб соҳалардаги мураккаб муаммоларни ҳал қилишга, шунинг учун компютер технологиялари ва коммуникацияларини ўзлаштиришга имкон берадиган кўникмаларни эгаллашга ўтмоқда.

Подкастинг – бу таълимда, хусусан, чет тилини ўрганишда қўлланиладиган замонавий технологик медиа воситаларидан биридир (Ковалева, 2009).

Подкастинг ҳали ҳам жуда янги технология бўлишига қарамай, рус ва хорижий педагогикада подкастлар талабаларнинг тил кўникмаларини, айниқса нутқ ва тинглаш қобилиятларини ривожлантиришга сезиларли ёрдам бериши мумкинлигини исботловчи бир қатор илмий тадқиқотлар мавжуд (Иванова, 2015).

Подкастингнинг янги мобил юқори технологияли иловалар ва самарали таълим технологияларидан бири сифатида машҳурлиги ва самарадорлиги чет эллик тадқиқотчилар томонидан 2000 йилда исботланган, улар таълим подкастларидан фойдаланиш ўқув жараёнини тўлдиради, бойитади ва ижобий таъсир қилади деган хулосага келишган. Бироқ, онлайн ва масофавий таълим дастурлари сонининг кўпайишига қарамай, подкастлар анъанавий ўқитиш усулларини алмаштира олмайди ва фақат қўшимча таълим воситаси сифатида ҳаракат қилиши, индивидуаллаштиришни рағбатлантириши ва талабаларни тадқиқот фаолияти билан шуғулланишга ундаши мумкин (Кавалиаускиене, 2009).

Подкаст атамаси pod (Apple ipod media player) ва broadcast (radio, телевидение трансляцияси) атамаларининг комбинациясидир. (Оксфорд кенгайтирилган ўқувчи луғати, 2007). Бошқача қилиб айтганда, подкастлар iTunes каби podcatcher дастури ёрдамида интернетга юкланган рақамли аудио ва видео ёзувлар сериясидир. Подкастинг онлайн аудио дастурлар (масалан, ток-шоулар, ўтказилган интервьюлар, ҳисоботлар ва суҳбатлар) фойдаланувчилар учун қулай вақтда тинглаш учун рақамли равишда юклаб олинадиган концепцияни англатади.

Подкастинг шунингдек, аудио дастурлар ёки мусиқий видеолар каби мультимедиа файлларини интернет орқали тарқатиш усулини англатади. Ушбу подкастлар одатда мобил қурилмаларда ёки шахсий компютерларда ижро этиш учун автоматик равишда юклаб олинади. Замонавий манбалар подкаст билан талаба учун маълум бир вақтда ва маълум бир жойда ишлашга имкон беради. «Вақтаро саёҳат» ва «Космик саёҳат» атамалари кўпинча подкастерларнинг хатти-ҳаракатларини тавсифлаш учун ишлатилади ва подкастинг мобил гаджетларга қизиқувчилар орасида асосий технология ҳисобланади (Хасан, 2013).

Замонавий тадқиқотчиларнинг таъкидлашича, инглиз тилини ўқитиш учун подкастларни яратиш кенг кўламли материалларни ўз ичига олиши мумкин: маърузалар, талабалар тақдимотлари, таклиф этилган мутахассис/ўқитувчи билан суҳбатлар, иш билан суҳбатлар, она тилида сўзлашувчиларнинг талаффуз машқлари, шунингдек филмлардан қўшиқлар ва овозли клиплар.

Замонавий талабалар бугунги кунда ўз ҳаётларини мобил телефонлар, планшетлар ва шахсий компютерларсиз тасаввур қила олмайдилар, шунинг учун улар очиқ ва ўқув жараёнларида технологиялардан фойдаланишга интилишади. Талабаларнинг ҳозирги авлодининг ўқишларида янги ИТ-иловалардан фойдаланишга тайёрлиги ва ўқув подкастларининг мавжудлиги талабаларни электрон таълим (electronic learning) ва мобил таълимга (mobile learning) олиб боради (Эштон-Хей, 2011).

Инглиз тилини ўрганувчилар учун подкастларнинг амалий жиҳатларига алоҳида эътибор қаратиш лозим. Биринчидан, подкастлардан фойдаланиш талабаларнинг ўрганиш истагини уйғотади. Бошқача қилиб айтганда, ҳар қандай инновацион воситалардан фойдаланиш кундалик ҳаётида юқори технологияли дастурлардан фойдаланадиган талабалар учун жозибали ва қулайдир. Иккинчидан, подкастлар остидаги интерактив мунозара (шарҳлар) талабаларга бошқа талабалар билан ҳақиқий мулоқотда бўлиш, подкастни тинглашдан олган маълумотларини муҳокама қилиш ва виртуал кўп маданиятли муҳитда ўрганиш имкониятини беради.

Чет тилини ўрганишда подкастлардан фойдаланишнинг бошқа афзалликлари қуйидагилардан иборат: 24 соатлик мавжудлик, таркибнинг кенг доираси, ўрганишнинг мослашувчанлиги ва ҳаракатчанлиги.

Бугунги кунда ИТЎ (ELT) подкастлари ишлаб чиқилган ва инглиз тилини ўқитишда (айниқса тинглаш ва нутқ кўникмаларини ривожлантириш учун), шунингдек Outcomes, Total English, Market Leader каби интерактив дарсликларга киритилган подкастлардан кенг фойдаланилмоқда.

«New Total English Intermediate» инглиз тили курси ҳақиқий материаллар, видеоклиплар, шунингдек MyTotalEnglishLab онлайн воситаси ёрдамида подкастлар билан онлайн ишлаш имкониятини ўз ичига олади (Робертс, 2012).

Дарс жараёнида қизиқиш уйғотиш ва талабаларни синфда мавзуларни муҳокама қилишга тайёрлаш учун сиз дарсдан олдин подкастларни тарқатишингиз мумкин. Дарсдан сўнг подкастлардан янада самарали ўрганиш, фикр алмашиш ва уй вазифаларини тавсифлаш учун қўшимча таркибни тақдим этиш ва кўриб чиқиш учун фойдаланиш мумкин, бу сизга вақтни қайта тузиш ва синф ишларига тўлиқ эътибор қаратиш имконини беради.

Подкаст машқлари фонетик кўникмаларни ривожлантириш учун жуда самаралидир. Талабаларга нутқ ёзувларини такрорлаш, уларни қайта-қайта тинглаш, биринчи версияни кейинги версиялар билан таққослаш имконияти маьқул келади, шунинг учун подкастлар биринчи навбатда талаффузни ривожлантириш воситаси сифатида ишлатилади.

Подкастлардан фойдаланиш самараси луғатни ўрганишда ҳам кузатилган. Инглиз тилини ўзлаштириш кўп жиҳатдан луғатнинг ривожланишига боғлиқ. Луғатни ўрганиш подкаст дастурларига осонгина қўшилиши мумкин. Қисқа, тез-тез такрорланадиган ва кулгили эпизодлар талабаларнинг инглиз тилини ўргатиш идрокига ижобий таъсир кўрсатади, бу уларга кундалик мулоқотда янги луғатдан фойдаланиш имконини беради ва инглиз тилида гапириш қўрқувини енгишга ёрдам беради.

Шуни таъкидлаш керакки, талабалар ва ўқитувчиларнинг подкастларга муносабати уларнинг компютер технологияларининг ҳар хил турлари бўйича аввалги тажрибаларига қараб ўзгаради. Ўқиш вақтидан ташқари подкастлар ва блоглар билан ишлаш инглиз тили курсига ижобий муносабатни яратади, чунки ўқувчилар уйда курсни кўриб чиққандан сўнг синфда ўзларини янада ишончли ҳис қилишади.

Подкастлар шаклида aудио файллардан фойдаланиш ўқув мотивациясига ижобий таъсир кўрсатади, чунки подкастлар талабаларга дарсда ўтилган материални тушунишга ёрдам беради. Бундан ташқари, уларни ўз тезлигида ва керак бўлганда кўп марта тинглаш имконияти турли қобилиятларга эга талабаларга материални тўлиқ ўзлаштиришга ёрдам беради.

Подкастлардан фойдаланиш ўқувчиларнинг ташвишларини камайтиради ва ўқув жамоасига тегишли бўлиш ҳиссини яратади.

Шуни таъкидлаш керакки, подкастинг талабаларни инглиз тилини ўрганишга ундашнинг самарали воситасидир. Подкастлар талабаларга турли хил чет тилларини ўрганиш учун янада ҳақиқий ва шахсий тажрибани тақдим этади. Гарчи файлларнинг узунлиги, сериядаги подкастлар сони, мавзу ва бошқалар, подкастнинг асосий мақсади ва интернет фойдаланувчиларининг қизиқишлари/ эҳтиёжларига, умумий хусусиятларига (аудио/видеофайлнинг мавжудлиги, ишлаб чиқаришнинг мунтазамлиги, Интернетга уланиш, уни медиа плеерга юклаб олиш имконияти) қараб фарқ қилиши мумкин.

Подкастни танлашнинг юқоридаги тамойилларига асосланиб, келинг, инглиз тилини чуқурроқ ўрганиш учун ҳақиқий подкастларни топишингиз мумкин бўлган энг фойдали онлайн манбаларга мурожаат қилайлик.

1. Инглиз тилидаги подкастлар - Podcasts in English (https://www.podcastsinenglish.com /).

Инглиз тилидаги подкастлар – бу она тилида сўзлашувчиларнинг турли мавзулардаги суҳбатлари бўлиб, дарслар тил даражаси ва турига бўлинади: 1-даража – Level 1 (асосий), 2-даража - Level 2 (ўрта), 3-даража – Level 3 (илғор) ва бизнес инглиз тили.

Эпизодлар 3-5 дақиқани ташкил қилади, шунинг учун сизда бир неча дақиқа бўлса, улар мукаммал бўлади. Бундан ташқари, транскриптлар, луғат топшириқлари ва намунавий савол-жавоблар варақалари каби кўплаб қўшимча манбалар мавжуд.

2. Биз гапирадиган инглиз тили – The English we speak (https://www.bbc.co.uk/learningenglish/english/features/the-english-we-speak)

Ҳеч ўйлаб кўрганмисиз, бизнинг кундалик нутқимиз турли мақоллар, тез-айтишлар, идиомаларга тўла. Ушбу подкаст она тилида сўзлашувчи каби гапиришни ва ўрганаётган тилининг сўнгги иборалари ва тузилмаларидан фойдаланишни истаганлар учун жуда мос келади. Дарсликлар ва бошқа ўқув воситалари кўпинча жуда расмий нутқ услубини ўрганса-да, Биз гапирадиган инглиз тили сизга кундалик иборалар ва жаргон сўзларга эътибор қаратиб, маҳаллий аҳолидан кўра кўпроқ гапиришни ўргатишни мақсад қилади.

Тақдимотчилар оддий суҳбатга қараганда бир оз секинроқ гапиришади, бу эса тушунишни осонлаштиради ва 3-4 дақиқа давом этадиган дарслар осонгина қабул қилинади. Бундан ташқари, ушбу подкаст BBC (British Broadcasting Corporation) билан ҳамкорликда яратилмоқда.

3. ESL Pod (https://tv.eslpod.com /)

ESL Pod - инглиз тилини яхшилашни истаган ҳар бир киши учун ажойиб манбадир. Бу ерда 900 дан ортиқ турли хил видеоларни топишингиз мумкин. Ҳар бир эпизоднинг бир қисми иккита белги ўртасида ўтказиладиган диалогдир, қолган қисм эса, суҳбатдан калит сўзларни танлайди, уларнинг маъноси ва улардан қандай фойдаланиш кераклигини тушунтиради.

Суҳбатлар одатдаги тезликнинг тахминан ярмида ишлайди, шунинг учун уларни кузатиб бориш жуда осон ва ҳар бир эпизодга қўлланма бириктирилган.

4. Инглиз тилида яхшироқ – Better at English (https://www.betteratenglish.com /)

Инглиз тилида яхшироқ инглиз тилидаги нутқни идрок этишга тайёр бўлган тингловчилар учун ажойиб танлов бўлади. Подкаст ўрта даражадаги талабалар учун мўлжалланган бўлиб, эпизодлар жиддий баҳслардан тортиб қизиқарли суҳбатларгача бўлган бир қатор қизиқарли мавзуларни қамраб олади. Тинглаш сизга инглиз тилининг ритми ва темпини билишга, шунингдек, она тилида сўзлашувчилар томонидан ишлатиладиган баъзи умумий ибораларни ўрганишга ёрдам беради.

Ҳар бир соннинг ёнида сиз ўз билимларингизни амалда қўллаш учун барча суҳбатларнинг аудиосини, шунингдек, баъзи луғат ёзувларини юклаб олишингиз мумкин.

5. Amerika овози инглиз тилини ўрганиш – Voice of America learning English (https://learningenglish.voanews.com /)

Буюк Британия инглиз тили она тили бўлган ягона мамлакат эмас, аслида у бутун дунёда гапирилади. Америка овози инглиз тилини ўрганиш подкасти, айниқса, Канада ёки АҚШ каби Шимолий Америкада яшаш ёки ўқишни режалаштираётган одамлар учун фойдалидир. У ерда сиз Америка тарихи ва маданияти бўйича дарсларни, шунингдек янгиликлар дастурлари ва илмий ҳужжатли филмларни топишингиз мумкин, шунинг учун у инглиз тили ва турли мавзулар бўйича билимларни яхшилашга ёрдам беради.

Бундай хилма-хиллик билан подкастлар ҳеч қачон талабалар учун жуда зерикарли бўлмайди, чунки ҳар ким ўзига хос қизиқарли нарсани топа олади ва маълум бир мавзуни чуқурроқ ўрганишга эътибор қаратади. Агар сиз тинглаётган нарсангиз билан қизиқсангиз, янги сўзлар ёки ибораларга эътибор бериш эҳтимоли кўпаяди.

Жуда машҳур подкастлар орасида бу Amerika ҳаёти – This American Life бор, унда одамлар ҳар ҳафта турли мавзуларда ҳикоялар айтиб беришади.

Шундай қилиб, подкастлар синфдан ва мактабдан ташқари инглиз тилини ўқитиш имкониятларини тўлдиради ва кенгайтиради. Улар шунчаки ва органик равишда ўрганилган материалга қўшилишади. Аудио ва видео подкастлардан фойдаланиш ортади, талабаларнинг мотивацияси ва когнитив фаолияти, ўрганишни фаоллаштириш ва индивидуаллаштиришга ёрдам беради ва талабаларга ҳар қандай жойда ва исталган вақтда, энг қулай таълим муҳитида билим олиш учун ажойиб имконият яратади. Ўқув подкастлари талабаларнинг тушунчаларини ва кейинги муҳокамаларини яхшилайди, талабаларнинг ўрганишга бўлган мотивациясини оширади, ўқитувчилар самарадорлигини оширади, маъруза материалларини яхшилайди ва қўшимча маълумот беради, шунингдек, синфда ва синфдан ташқари жойда янги ва қизиқарли машғулотлар бўлиб хизмат қилади.