Lotin tili zamonaviy dunyoda muhim madaniy hodisa boʻlib qolmoqda. Bu "oʻlik til"siz inson faoliyatining koʻplab sohalarini tasavvur qilib boʻlmaydi.
Roman tillariga asos vazifasini oʻgzaki lotin tili bajaradi. Shu bilan birga adabiy lotin tili kitobiy, ”ilm” tili sifatida sun’iy ravishda oʻsishni Garbiy Yevropada yana 100 yillar mobaynida oʻrta asrlar davrida - oʻrta asr lotini, yuksalish (XIV-XVI asrlar) davrida gumanitar lotin nomi bilan davom ettirdi. Lotin tilida oʻqitildi, ilmiy asarlar yaratildi. Qadimgi yunon va arab hakimlari asarlari lotin tiliga oʻgirildi. Abu Ali ibn Sinoning ”Tib qonunlari” asari XII asrdayoq lotin tiliga oʻgirilib, qariyb XVI asr oxirigacha Yevropada tibbiyotni oʻqitish uchun asosiy manba sifatida foydalanib kelindi (Israilova, 2016, p. 25).

Urologiya sohasi XVII va XVIII asrdan boshlab mustaqil ravishda keng oʻrganila boshlangan. XVIII asrning boshlarida Schurig va Fezer bu sohaga oid qoʻlyozmalarni tayyorlay boshlagan, lekin ushbu qoʻlyozmalar afsuski, yoʻqolib ketgan.
Oʻn toʻqqizinchi asrning oʻrtalarida mikroskopik siydik tahliliga qiziqish ortib bordi: klavikula – kalit shaklidagi, tibia – nay kabi, fibula – Rim broshining shakli singari.

“Kidney” soʻzi qadimgi inglizcha “cwið” – “bachadon” yoki “qorin” va “egg” – “tuxum” atamasidan kelib chiqqan. Yana boshqa manbalarga koʻra, u qadimgi inglizcha “codd” – “xalta” soʻzidan kelib chiqqan. Bu Codpiece-da boʻlgani kabi skrotumni ham anglatishi mumkin. Pyelo- (pyelogram, pyelonephritis, pyois) toʻgʻridan-toʻgʻri qadimgi yunoncha buyrak kidney (νεφρός) soʻzidan kelib chiqqan boʻlib, “buyrak” yoki “bel” degan ma’noni anglatadi. Pyelo- (pyelogramma, pyelonefrit, pyois) ham yunoncha, lekin u yunonlar uchun boshqacha ma’noga ega boʻlib, “havza” degan ma’noni anglatadi. “Pelvis” atamasi ham lotincha “havza” degan ma’noni anglatadi. Ikkala soʻz ham proto-hind-yevropa tilidan kelib chiqqan boʻlishi mumkin (Neuburger, 1936, p. 23). Bu oxirgi tosh davrining juda qadimiy tili; u yoʻqolib ketgan va endi faqatgina ilmiy izlanishlar orqaligina taxmin qilish mumkin. Bu, albatta, mantiqan toʻgʻri keladi, chunki “pyelo” biz uchun buyrakni yigʻish tizimini anglatadi, “nephro” esa odatda buyrak tanasini yoki umuman buyrakni anglatadi.

Ushbu anatomik atamalarimiz qayerdan kelganini koʻrish uchun yaxshi imkoniyatdir. Garchi bu soʻzlarning ba’zilari toʻgʻridan-toʻgʻri qadimgi Yunoniston va Rimdan kelib chiqqan va oʻsha davrdagi tibbiy yozuvlarda (masalan, Galen asarlarida) koʻrish mumkin boʻlsa-da, anatomiya haqidagi bilimlarimizning aksariyati ancha keyinroq, 16, 17, 18 va 19 asrlarga toʻgʻri keladi. Olimlar, anatomlar va shifokorlarning tili lotin va yunon tillarining aralashmasi edi, shuning uchun ular kashf etgan inson tanasining “yangi” sohalari ushbu tillardagi soʻzlar yordamida tasvirlangan (Amaudov, 1964, p. 15).

Buyrak, yunoncha “oûron”, “siydik” shuningdek, “suv” degan ma’noni anglatadi. Bu, albatta, bizga urologiya, siydik yoʻllari kabi ma’nolarni beradi. Qizigʻi shundaki, dastlabki soʻzlarning bunday kelib chiqishi “suvga shoʻngʻish” ma’nosini ham oʻz ichiga oladi.
Siydik hosil boʻlganda, u buyrak poʻstlogʻi (lotincha “poʻstloq”) va medulla (“poʻstloq yoki ilik”) orqali oʻtadi. Men Bowman kapsulasi (Ser Uilyam Bowman, 1816-1892) yoki Henle halqasi (Fridrix Gustav Yakob Henle, 1809-1885) haqida, albatta, muhokama qilmoqchi emasman, chunki ular eponimdir. “Glomerulus” lotincha “ip” yoki “ip toʻpi”ni anglatadi va birinchi marta 1782 yilda Aleksandr Shumlanski (1758-1795) tomonidan buyrakning mikroskopik tuzilishiga nisbatan ishlatilgan boʻlsa, 1855 yilda nemis anatomi Vilgelm Bush (1826-1881) “glomerulus” soʻzini birinchi boʻlib ishlatgan (Rudzitis, 1973, p. 41).

Qovuq xalq tilidan, masalan, qadimgi inglizcha Blaedre, gollandcha Blaar va nemischa Blatter soʻzidan kelib chiqqan. IX asrda Saksonlar tibbiy matnida, Leechbook of Bald, Blaedderwaerc ogʻriqli qovuqni tasvirlaydi. Biroq, “vesikal” soʻzi lotincha “vesica” soʻzidan kelib chiqqan boʻlib, “suyuqlikni oʻz ichiga olgan idish” degan ma’noni anglatadi (Ivanova & Kolobaev, 2001, p. 33).

Qovuq ham, vesika ham “balon”ni anglatishi mumkin degan fikr bor; hayvonlarning siydik pufagi oʻtmishda havo bilan toʻldirilgan va flotatsiya, jesters sharlari va futbol toʻplari uchun ishlatilgan. Qizigʻi shundaki, qadimgi inglizcha “blāwan” - “zarba berish” ma’nosini anglatadi.

Siydik pufagining tagida, albatta, ikkita kichikroq organ joylashgan boʻlib, bular urugʻ pufakchalari (“kichik siydik pufagi” degan ma’noni anglatadi), lotincha “urugʻ” degan ma’noni anglatadi va ehtimol oldingi proto-hind-yevropacha, “se” “ekish” uchun olingan. Keling, “prostate” soʻziga ahamiyat qilaylik. Bu yunoncha “prostates” soʻzidan kelib chiqqan boʻlib, “oldida turish” yoki “qoʻriqchi” degan ma’noni anglatadi va u haqiqatan ham siydik pufagiga kirish joyi oldida turadi va infektsiyadan himoya qiladi (Znamenskaya & Berko, 2007, pp. 20–23).

Biz siydik sfinkterining yordami bilan siydikni siydik pufagida ushlab turamiz. Bu yunoncha “sphingein”dan olingan boʻlib, “qattiq ushlash” yoki “mahkam bogʻlash” yoki hatto “boʻgʻish” degan ma’nolarni anglatadi (lekin bu afsonaviy Sfenks bilan bogʻliq boʻlishi mumkin, agar siz uning topishmogʻiga toʻgʻri javob bermasangiz, sizni boʻgʻib oʻldirishi mumkin). Sfinkter soʻzi Rim davrida Galen tomonidan anusdagi dumaloq siqilish mushaklarini tasvirlash uchun ishlatilgan (Amaudov, 1964, p. 15).

Lotin tilidan olingan “pubes”, “voyaga yetgan” yoki “yetuk” degan ma’nolarni anglatadi, bu tananing balogʻatga yetishi bilan bu sohadagi oʻzgarishlarni anglatadi. Pudendum, har ikki jinsning tashqi jinsiy a’zolarini bildiradi, lekin koʻproq ayollarga nisbatan qoʻllaniladi. Lotincha “pudēre” soʻzidan kelib chiqqan ushbu termin “uyalish” degan ma’noni anglatadi; Biz uni pudendal nerv va tomirlarda ham eshitamiz. Qizigʻi shundaki, Galen “aidoion” soʻzini ishlatgan, bu yunoncha, lekin ayni paytda “uyat” degan ma’noni anglatadi. Biz buni anatomiyada ishlatmaymiz, lekin u san’at tarixi va arxeologiyada jinsiy a’zolar tasvirlarini tasvirlash uchun ishlatiladi (Znamenskaya & Berko, 2007, pp. 20–23).

“Jinsiy olat” - lotincha soʻz boʻlib, “quyruq” degan ma’noni bildiradi, lekin u Rimliklar davrida erkak jinsiy a’zosi ma’nosida ishlatilgan. “Glans” lotin tilida “yongʻoq” degan ma’noni anglatadi. Oʻrta asrlardan to XVIII asrgacha ingliz tilida yozilgan tibbiy matnlarda “hovlining yongʻogʻi” iborasi tarzida qoʻllanilgan. “Frenulum” lotincha “kichik jilov, “prepuce” esa lotincha “sunnat terisi” soʻzi boʻlib, oldingi va “pūtos” eski lotincha jinsiy olat soʻzlaridan olingan (Neuburger, 1936, p. 23).

“Vulva” lotincha “oʻrash” ma’nosini anglatgan. Biroq, bu soʻz ilgari bachadon bilan sinonim boʻlgan boʻlishi mumkin. “Labia” “lablar”, “vagina” ham lotincha boʻlib, “qin” degan ma’noni anglatadi. “Clitoris” yunoncha “kleiein”, “oʻrab olish”, “kleis”, “kalit” yoki “klitys” “tepalik”, “kleitoris” “kichik tepalik” degan ma’nolarni anglatadi (Ivanova & Kolobaev, 2001, p. 33).

“Scrotum” - zamonaviy lotincha soʻz. U “kesish” ma’nosini anglatuvchi oldingi soʻzlardan “teri” yoki terini bildiruvchi skortumdan olingan. Bu “charm xalta” yoki ehtimol, “titroq” ma’nosini bildiradi (Amaudov, 1964, p. 15).
Oʻrta asr tibbiyot qoʻlyozmalarida “skrotum” koʻpincha “hamyon” deb ataladi. “Moyak” lotincha “testis“ “guvohlik berish”, “guvohlik” kabi ma’nolarni bildiradi. Ehtimol, ba’zi madaniyatlarda boʻlgani kabi, ayollar va amaldorlar oʻz mulkiga ega boʻlishlari yoki sudda koʻrsatma berishlari mumkin emas edi. “Epididymis” “egizaklar” degan ma’noni anglatadi (yunonchadan epi- va didumos), egizaklar, albatta, ikkita moyakdir. “Gubernaculum” moyaklarni buyrak hududidan inguinal (lotincha - chanoq) kanali orqali pastga, soʻngra skrotumga yoʻnaltiruvchi tuzilma lotincha “rul” ma’nosini bildiradi. Unga nom bergan Jon Hunter (1728-1793) hisoblanadi (Rudzitis, 1973, p. 41).

“Mushak” urologiyada koʻp mushaklar (lotincha detrus, pastga tushirish) va boshqa organlarga yetib borish uchun kesib oʻtadigan mushaklar haqida gap borar ekan, bu atama lotincha “sartor” soʻzidan kelib chiqqan boʻlib, “oʻroq” ma’nosida ishlatiladi va mushak haqiqatan ham oʻroq shaklida boʻladi. Yamoq yoki tuzatish uchun lotin tilidagi “sarcire” termini XVII asrda tikuvchi, Sartor "sartorial” soʻzini beradi. Mushak tikuvchiga tikish uchun oyoqlarini kesib oʻtishga yordam beradi. Mushak soʻzi - lotincha – “mus” – “kichik sichqonchaning kichrayishi”, qadimgi anatomist mushaklarni, oyoq-qoʻl mushaklarini yoki barmoq mushaklarini ikkala uchida uzun ingichka tendonlari va oʻrtada yogʻ qorinlari bilan kesib tashlagan. Mus sichqonchani yoki har qanday mayda kemiruvchilarni anglatadi, bu mushaklar anatomistlarga mayda sichqonlar yoki sichqonlarning uchli burunlari, semiz tanalari va uzun dumlarini eslatadi (Amaudov, 1964, p. 15).

Qadimgi ingliz va lotin tillaridan kelib chiqqan urologiyaga xos boʻlgan asosiy atamalar, taʼriflar va tushunchalarni oʻrganish orqali ushbu maqola ilmiy tilning nozik tomonlarini va uning tabiiy dunyo haqidagi bilimlarimizni shakllantirishdagi rolini yoritishga intiladi.
Xulosa qilib aytadigan boʻlsak, yuqorida izohlab keltirilgan terminlar oʻz-oʻzidan paydo boʻlmagan, balki ma’lum bir holat yoki vaziyat sababli paydo boʻlgan desak mubolagʻa qilmagan boʻlamiz.