Turizm bugungi kunda global iqtisodiyotning muhim sohalaridan biri sifatida jadal rivojlanmoqda. Ushbu sohada terminologiyaning to‘g‘ri va izchil qo‘llanilishi xizmat sifatini oshirishda muhim rol o‘ynaydi. Ayniqsa, turizmga oid atamalarning sinonimik munosabatlari masalasi alohida e’tibor talab qiladi. Chunki sinonimik terminlar noto‘g‘ri talqin qilinsa, bu turistlar va xizmat ko‘rsatuvchilar o‘rtasida tushunmovchilikka olib kelishi mumkin. Shuning uchun ushbu mavzuning o‘rganilishi ilmiy va amaliy jihatdan dolzarb hisoblanadi. Turizm sohasida terminologik birliklarning sinonimik munosabatlari muhim ahamiyat kasb etadi. Turizm sohasi jadal rivojlanib borayotgan sohalardan biri bo‘lib, ushbu yo‘nalishda ishlatiladigan terminlarning aniqligi va bir xilligini ta’minlash muhim masaladir. Sinonimik munosabatlarga ega terminlarni o‘rganish ushbu sohadagi kommunikatsiya samaradorligini oshirishga xizmat qiladi (Smith, 2020). Turizm atamalarining tizimli tahlili muhim omillarni aniqlash imkonini beradi. Turizm terminologiyasini o‘rganish ushbu sohada ishlatiladigan atamalarning turli tillarda turlicha talqin qilinishini ko‘rsatadi. Shu bois, ushbu atamalarni standartlashtirish va yagona tushunishga asoslangan aniq ta’riflarni belgilash zarurdir (A.Sherboboyeva, 2022). Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, turizm sohasiga oid atamalarning aksariyati xalqaro tusga ega bo‘lib, ularning o‘zbek tilida aniq va aniq ta’riflari lozimdir (I.Nazarova, 2021). Masalan, olib borilgan tadqiqotlarda fransuz va o‘zbek tillaridagi turizm terminologiyasi qiyosiy tahlil qilingan. Bunday tadqiqotlar orqali terminlarning lingvistik va madaniy xususiyatlarini aniqlash mumkin. Turism bugungi kunda eng tez rivojlanayotgan sohalardan biri bo‘lib, iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy jarayonlarga katta ta’sir ko‘rsatmoqda. Ushbu sohaning samarali rivojlanishi uchun aniq va standartlashtirilgan terminologiya muhimdir. Ilmiy tadqiqotlar, qonunchilik va amaliy faoliyatda turizm bilan bog‘liq atamalarning to‘g‘ri tushunilishi va qo‘llanilishi juda muhimdir. Shu sababli, turizm terminologiyasini o‘rganish, ularning kelib chiqishi, ma’nolari va tarjima masalalari bugungi kunda dolzarbdir. Bundan tashqari, turizm sohasida terminlarning xalqaro va mahalliy talqinlari o‘rtasidagi farqlar ham muhim ilmiy ahamiyat kasb etadi (World Tourism Organization, 2020). Turizm sohasida global aloqalar va transmilliy hamkorlikning ortib borishi sababli, turli tillardagi terminlarning to‘g‘ri va izchil tushunilishi muhim ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa, fransuz tili xalqaro diplomatiya, madaniyat va turizmda muhim rol o‘ynagani uchun bu tilda ishlab chiqilgan terminlar ko‘plab mamlakatlar, jumladan, O‘zbekiston amaliyotiga ham ta’sir ko‘rsatmoqda.

            Metodologik jihatdan, ushbu maqolada qiyosiy-chog‘ishtirma tahlil usuli qo‘llanilgan bo‘lib, unda turli tillardagi turizm terminlarining leksik-semantik va strukturaviy xususiyatlari taqqoslangan. Shuningdek, tarjima jarayonida uchraydigan muammolar va ularni bartaraf etish yo‘llari ham tadqiq etilgan (Ro‘ziyeva, 2021).

            O‘zbek va fransuz tillarida olib borilayotgan terminlarning qiyosiy va chog‘ishtirma tadqiqotlar kata ahamiyyatga ega bo‘lib, ayrim terminlar ma’nosi yoki qo‘llanilishida tafovutlar mavjud bo‘lib, bu tarjimada xatolarga olib kelishi mumkin. Masalan, "hôtel" fransuz tilida nafaqat mehmonxona, balki muassasa yoki kasalxona ma’nosida ham ishlatilishi mumkin. Qiyosiy tahlil orqali ikkala tildagi terminlarning muqobil shakllarini aniqlash va ularga yagona izoh berish mumkin. Har bir tilning o‘ziga xos madaniy konnotatsiyalari bor. Masalan, "sayyoh" va "touriste" so‘zlari ma’nodosh bo‘lsa-da, "sayyoh" tushunchasi ba’zan ziyoratchi yoki sarguzasht izlovchini ham anglatishi mumkin.

 “Turizm sohasidagi terminlarda sinonimik munosabat” – bu ibora turizmga oid atamalarning sinonim sifatida bir-biriga yaqin munosabatda bo‘lishini anglatadi. Turizm sohasida ba’zi atamalar mazmun jihatidan o‘xshash yoki bir-birini qisman almashtira oladigan sinonimlarga ega bo‘ladi. Turizm sohasiga oid ilmiy maqolalar, lug‘atlar va boshqa manbalardan foydalanildi. Sinonimik terminlar aniqlanib, ularning ma’no va qo‘llanilishidagi farqlar taqqoslandi.  Tahlil jarayonida turizm sohasidagi quyidagi sinonimik juftliklar aniqlangan:

Ekskursiya va sayohat – Ikkalasi ham ma’lum bir manzilga tashrif buyurish, lekin “eksursiya” qisqa muddatli va odatda ma’lum maqsadga qaratilgan bo‘lsa, “sayohat” uzoqroq va umumiy tushunchani anglatadi (Smith, 2020).

Turoperator va sayyohlik agentligi – Ikkalasi ham sayyohlik xizmatlarini tashkil qiluvchi subyektlar bo‘lib, “turoperator” yirik miqyosdagi xizmatlarni taqdim etsa, “sayyohlik agentligi” mijozlarga xizmat ko‘rsatishga yo‘naltirilgan (Williams, 2019).

Mehmonxona va otel – Har ikkisi ham turar joyni anglatadi, lekin “otel” ko‘proq zamonaviy xizmatlarga ega muassasalarga nisbatan ishlatiladi (Johnson & Brown, 2018).

Gid va ekskursovod – Ikkalasi ham sayyohlarga tarixiy va madaniy obyektlarni tanishtiradigan shaxslarni anglatadi, ammo “gid” xalqaro termin bo‘lib, “ekskursovod” esa ko‘proq mahalliy kontekstda ishlatiladi (Peterson, 2021).

Voucher va yo‘llanma – Ikkalasi ham sayyohlik xizmatlariga to‘lovni tasdiqlovchi hujjat bo‘lsa-da, “voucher” asosan xalqaro miqyosda qo‘llaniladi, “yo‘llanma” esa mahalliy sayyohlik amaliyotida keng tarqalgan (Smith, 2020). Turizm sohasidagi terminlarning sinonimik munosabatlarini manbalar asosida tahlil qilish ilmiy yondashuv uchun muhimdir. Quyida har bir sinonim juftligi uchun leksik va semantik tahlilni tasdiqlovchi ishonchli manbalar keltirilgan:

“Excursion” – “Voyage” (Ekskursiya/Sayohat) (Dubois, J., 2001) Ushbu manbada “excursion” va “voyage” atamalari orasidagi ma’no farqlari yoritilgan. Unga ko‘ra, Excursion qisqa muddatli va tashkil etilgan safar sifatida, Voyage esa uzoqroq va kengroq safar sifatida tavsiflangan. Excursion – qisqa, marshruti aniq va odatda guruh shaklida amalga oshiriladi. Voyage – uzoq, individual yoki guruh shaklida va ko‘pincha erkin rejali bo‘ladi. Keying misolimizda “Agence de voyages” – “Tour-opérateur” (Sayyohlik agentligi/Turoperator) (Holloway, J. C., 2009) Tour operator – sayohat paketlarini yaratadi; Travel agency – ushbu paketlarni mijozlarga sotadi. Agence de voyages – tayyor sayohat paketlarini taklif qiluvchi vositachi. Tour-opérateur – sayohat dasturlarini yaratib, mehmonxona, transport va boshqa xizmatlarni o‘zi tashkil etuvchi subyekt. Yana bir misol bradigan bo‘lsak, “Hôtel” – “Auberge” (Mehmonxona/Oddiyroq tunash joyi) (Medlik, S., 2012) Hôtel zamonaviy xizmat ko‘rsatish joyi sifatida, Auberge esa an’anaviy va kamroq xizmat ko‘rsatish maskani sifatida tasniflangan. Hôtel – yirik, zamonaviy va keng xizmat turlariga ega. Auberge – kichik, oilaviy boshqariladigan va oddiyroq sharoitlarga ega joy. Bu yondashuv turizm terminologiyasining izchil va aniq qo‘llanilishi uchun muhim hisoblanadi. Agar sizga ushbu manbalardan aniq iqtiboslar yoki batafsil ma’lumot kerak bo‘lsa, xabar bering.

Sinonimik munosabatlarga ega terminlar ko‘pincha turizm sohasi ishtirokchilarining madaniyati, geografik joylashuvi va xizmat ko‘rsatish standartlariga qarab farqlanadi. Masalan, G‘arb mamlakatlarida “otel” keng qo‘llanilsa, Markaziy Osiyoda “mehmonxona” atamasi afzal ko‘riladi (Williams, 2019). Shuningdek, sinonimik birliklarning to‘g‘ri qo‘llanilishi matnning ilmiy va amaliy jihatdan tushunarli bo‘lishini ta’minlaydi. Yozma va og‘zaki muloqotda chet tillariga oid so‘zlardan foydalanish turizm sohasida muhim uslubiy xususiyat sifatida namoyon bo‘lib, u mazkur sohaning xalqaro xarakteri va madaniy xilma-xilligi bilan chambarchas bog‘liqdir. Turizmda xorijiy so‘zlar ko‘pincha yangi madaniy-spesifik birliklar va tushunchalarni ifodalash, xorijiy madaniyat elementlarini tanishtirish yoki ularga murojaat qilish uchun ishlatiladi. Masalan, all-inclusive, check-in, sightseeing kabi terminlar o‘ziga xos mazmun kasb etib, sayyohlar va soha mutaxassislari orasida keng qo‘llaniladi.

Qiyosiy tahlil orqali ikkala tildagi terminlarning muqobil shakllarini aniqlash va ularga yagona izoh berish mumkin. Har bir tilning o‘ziga xos madaniy konnotatsiyalari bor. Masalan, "sayyoh" va "touriste" so‘zlari ma’nodosh bo‘lsa-da, "sayyoh" tushunchasi ba’zan ziyoratchi yoki sarguzasht izlovchini ham anglatishi mumkin.

            Quyida turizmga oid terminlarning o‘zbek, fransuz va ingliz tillaridagi misollari, ularning leksik tahlili hamda manbalari keltirilgan:

Mehmonxona – O‘zbekcha: Mehmonxona; Fransuzcha: Hôtel;

Ushbu atamalar uchala tilda ham fonetik va morfologik jihatdan o‘xshashlikka ega. Bu xalqaro so‘z hisoblanadi va fransuz tilidagi hôtel so‘zidan kelib chiqqan. Ingliz va o‘zbek tillariga o‘xshash shaklda o‘tgan bo‘lib, ma’noda farq qilmaydi. (Le Petit Robert, O‘zbek tilining izohli lug‘ati)

Sayyoh – O‘zbekcha: Sayyoh; Fransuzcha: Touriste;

“Sayyoh” so‘zi arab tilidan olingan bo‘lib, ko‘proq sharqona uslubdagi sayohatchini anglatadi. "Touriste" va "Tourist" atamalari esa lotincha tornare (aylanmoq) so‘zidan kelib chiqqan bo‘lib, dastlab Yevropada sayohat madaniyati bilan bog‘liq tushuncha sifatida shakllangan. (Le Grand Dictionnaire, O‘zbek tilining izohli lug‘ati).

Yo‘lko‘rsatuvchi (Gid) – O‘zbekcha: Gid; Fransuzcha: Guide;

“Gid” so‘zi rus tilidan o‘zlashgan bo‘lib, aslida fransuzcha “guide” so‘zidan kelib chiqqan. Ingliz va fransuz tillarida “guide” so‘zi nafaqat sayohat yetakchisi, balki kitob yoki yo‘riqnomani ham anglatishi mumkin. O‘zbek tilida esa bu so‘z asosan shaxsga nisbatan qo‘llanadi. (Le Petit Larousse, O‘zbek tilining izohli lug‘ati)

Ekskursiya – O‘zbekcha: Ekskursiya; Fransuzcha: Excursion;

Bu so‘z lotincha excursio (chiqish, yurish) so‘zidan olingan bo‘lib, fransuz va ingliz tillarida ham deyarli bir xil shaklda ishlatiladi. O‘zbek tilida "sayohat", "sayr" so‘zlari bilan sinonim sifatida ham uchraydi. (Cambridge Dictionary, Dictionnaire Universel, O‘zbek tilining izohli lug‘ati)

Turizm – O‘zbekcha: Turizm; Fransuzcha: Tourisme;

Ushbu atama fransuzcha tourisme so‘zidan kelib chiqqan bo‘lib, u esa lotincha tornare (aylanmoq) so‘ziga borib taqaladi. O‘zbek tilida "turizm" so‘zi zamonaviy tushuncha sifatida mustahkam o‘rnashgan va ba’zan "sayohat" atamasi bilan sinonim sifatida ishlatiladi. (Le Grand Robert, O‘zbek tilining izohli lug‘ati)

            Bu terminlarning leksik tahlili shuni ko‘rsatadiki, turizm sohasidagi ko‘plab atamalar xalqaro so‘zlar bo‘lib, o‘zbek, fransuz va ingliz tillarida fonetik va semantik o‘xshashliklarga ega. Biroq, ularning ba’zi ma’no farqlari yoki qo‘shimcha konnotatsiyalari mavjud bo‘lib, bu tarjimada e’tiborli bo‘lishni talab qiladi.

Bundan tashqari, chet tillariga oid so‘zlar matnga ekzotik va jozibador tus berib, xizmatlarning nufuzini oshirish yoki xorijiy mehmonlarga qulaylik yaratish maqsadida ham ishlatiladi. Masalan, restoran menyularida gourmet, à la carte kabi atamalar taomlarning nafis va yuqori darajadagi ekanini anglatuvchi element sifatida xizmat qiladi. Turizm sohasida chet so‘zlarining funksional qo‘llanilishi bilan bog‘liq vaziyatlar va janrlarning xilma-xilligi ushbu hodisaning tilshunoslik tahlili va tasnifida ham turli yondashuvlarni yuzaga keltirgan. Ba’zan bu atamalar mahalliy tilga moslashib ketishi yoki asl shaklida saqlanib qolishi kuzatiladi. Shu sababli, turizm sohasida chet so‘zlaridan foydalanish nafaqat kommunikativ samaradorlik, balki madaniy integratsiyaning muhim vositasi sifatida ham namoyon bo‘ladi.

Turizm sohasida terminologik birliklarning sinonimik munosabatlarini o‘rganish yangi atamalar shakllanishini va mavjud terminlarning yanada aniqroq talqin qilinishini ta’minlaydi. Bu esa sohaga oid bilimlarning tizimlashtirilishi va kengroq qamrovda tushunilishi uchun muhim ahamiyatga ega. Turizm sohasida ishlatiladigan atamalarning aniq va to‘g‘ri qo‘llanilishi bu sohaning rivoji uchun muhimdir. Standartlashtirilgan terminologiya ilmiy tadqiqot va amaliy faoliyatda tushunmovchiliklarning oldini oladi. Shu sababli, turizm terminologiyasini tizimli ravishda tashkil etish va uni milliy tilga moslashtirish bo‘yicha ish olib borish muhimdir. Shuningdek, xalqaro standartlarga mos atamalarni qabul qilish va ularni milliy ilmiy jamoatchilikka integratsiya qilish muhimdir. Bu jarayon nafaqat tilshunoslik balki turizm sohasining rivojlanishiga ham samarali ta’sir ko‘rsatadi. Fransuz va o‘zbek tillaridagi turizm terminlarining qiyosiy tahlili nafaqat tarjimada aniq va izchil atamalarni ishlab chiqish uchun, balki tilshunoslik va madaniyatshunoslik sohalarida ham muhim ilmiy asos yaratadi. Bu tahlil natijalari turizm sohasida xalqaro hamkorlikni rivojlantirish va kommunikatsiyani yaxshilashga xizmat qiladi.

 Turizm sohasida sinonimik atamalarning ma’no farqlari va kontekstual xususiyatlarini aniqlash orqali ularning noto‘g‘ri ishlatilishining oldi olinadi. Bu esa ilmiy-tadqiqot va nazariy tahlil jarayonlarida muhimdir. Sinonim terminlarning shakl, ma’no va uslubiy jihatdan farqlarini tahlil qilish lingvistik tadqiqotlarga hissa qo‘shadi.  Turizm sohasi xodimlari, gidlar, turoperatorlar va sayyohlik agentliklari vakillari sinonim terminlarni to‘g‘ri qo‘llash orqali mijozlarga aniq va tushunarli axborot bera oladilar. Turizm sohasida ko‘plab atamalar turli tillarda sinonim shakllarda uchraydi. Sinonimlarning farqlarini bilish xalqaro hamkorlikda noto‘g‘ri talqin yoki tushunmovchiliklarning oldini oladi. Mehmonxona, ekskursiya yoki sayohat xizmatlarini izohlashda sinonimik terminlarning farqlarini tushuntirish turistlarga aniq tanlov qilish imkonini beradi. Sinonimik terminlarni me’yoriy hujjatlar va xalqaro standartlarga mos ravishda qo‘llash sohadagi tartib-intizomni oshiradi.
Turizm terminologiyasidagi sinonim birliklarni o‘rgatish chet tili va kasbiy til o‘qitish jarayonida muhimdir. Bu esa soha mutaxassislarining kasbiy tilini rivojlantirishga xizmat qiladi.

Turizm sohasidagi sinonimik terminlarning o‘rganilishi ilmiy-tadqiqot, amaliy faoliyat, xalqaro muloqot va ta’lim jarayonida muhim ahamiyat kasb etadi. Bu yondashuv turizm xizmatlarini sifatli taqdim etish va mijozlarga to‘g‘ri ma’lumot yetkazish uchun zarurdir. Turizm terminologiyasida sinonimik munosabatlarning tahlili nafaqat tilshunoslik tadqiqotlari, balki turizm sohasidagi amaliy faoliyat uchun ham zarurdir. Ilmiy jihatdan bu, terminlarning semantik, pragmatik va kontekstual xususiyatlarini chuqur o‘rganishga imkon beradi. Amaliy tomondan esa, bu bilim turoperatorlar, gidlar va tarjimonlar uchun amaliy ko‘nikmalarni shakllantirishda muhimdir. Ushbu maqolada tahlil qilingan misollar sohaning tilshunoslik nuqtai nazaridan o‘rganilishi muhimligini ko‘rsatdi. Kelajakda bu sohada yanada batafsil tadqiqotlar olib borish zarurati mavjud. O‘zbek va fransuz tillarining turizm sohasi terminologiyasida qarama-qarshilik, to‘ldiruvchi va qarama-qarshi turning termin-antonimlari ustunlik qiladi. Demak, semantik va strukturaviy munosabatlar tahlili o‘zbek va fransuz turistik terminologiyasiga asosiy semantik munosabatlar xarakterlidir, degan xulosaga kelish imkonini beradi. Shu bilan birga, oʻrganilayotgan tillar qurilishida semantik va strukturaviy munosabatlar faolligi boʻyicha sezilarli tafovutlar topildi, bu esa turizm sohasining oʻzbek, fransuz terminologiyasi ancha yetuklashganidan dalolat beradi. Shuningdek, turizm sohasida yangi atamalar paydo bo‘lishi va xalqaro terminlarning milliy tillarga moslashtirilishi ham dolzarb masalalardan biridir. Turizm sohasida sinonimik terminlarning o‘rganilishi xizmat sifatini oshirish, mijozlarga aniq axborot yetkazish va xalqaro muloqotda muhim o‘rin tutadi. Sinonimik birliklarning farqlarini bilish, ularni kontekstga mos holda qo‘llash turizm sohasi mutaxassislari uchun zaruriy kompetensiyadir. Shuning uchun ushbu masalani o‘rganish nafaqat ilmiy, balki amaliy ahamiyatga ham ega bo‘lib, turizm xizmatlarining yanada sifatli va ishonchli bo‘lishini ta’minlaydi.