Kirish

Maqolada zamonaviy texnologiyalar, jumladan, mobil ilovalar va onlayn platformalar yordamida o‘quv resurslarini ishlab chiqish jarayoni haqida fikr yuritiladi. Shuningdek, lingvistik kompetensiyani rivojlantirish uchun autentik materiallardan foydalanish, o‘yinlar va topshiriqlarni qo‘llash, hamda individual yondashuvni ta’minlash bo‘yicha tavsiyalar berilgan. O‘qitishning muvaffaqiyati ko‘p jihatdan chet tili o‘qituvchisining o‘qitish usullariga, uning muayyan ta’lim muammolarini hal qilish sharoitida turli xil zamonaviy usullardan foydalana olishiga bog‘liq. Bu sohada asrlar davomida olib borilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, odamlarda axborotni esda saqlash va ko‘paytirish qobiliyatlari turlicha bo‘lib, esda saqlash va ko‘paytirish samaradorligiga uni amalga oshirish sharoitlari ham ta’sir qiladi.

Adabiyotlar tahlili va metodologiya

 Ushbu ilmiy maqolada yurtimiz va jaho olimlarining asarlari hamda M. Shokirovaning “Paragraph-syntactic compositional unit” nomli maqolasi, Munojat, U., Xurshida, U., Sevara, S. tomonidan yozilgan “Challenges in using modern technologies in language teaching” maqolasi,  Shavkatovna, A. N.,  Sharifovna, S. M. tomonidan yozilgan “The Role of Electronic Resources in English Language Teaching” kabi maqolalardagi fikr mulohazalar  tahlil qilingan va o‘rganilgan.

Tahlil va natijalar

Xotira o‘rganishning asosidir, usiz o‘rganish mumkin emas. Yangi o‘quv materialini taqdim etishdan maqsad olingan ma’lumotlarni uzoq muddatli xotirada saqlashdir. O‘quv materialining xotirada saqlanish muddati, birinchi navbatda, ushbu ma’lumot xotirada saqlanishi kerak bo‘lgan maqsadlarga bog‘liq. Agar talabaning yodlash maqsadi faqat imtihondan muvaffaqiyatli o‘tish bo‘lsa, imtihonni topshirgandan so‘ng o‘rganilgan material tezda unutiladi. O‘quv materiali "umumiy kasbiy va kasbiy kompetensiyalar" (Belyayeva, 2017), uning kelajakdagi kasbiy faoliyati nuqtai nazaridan o‘quvchini qiziqtirsa va "o‘quv jarayonida olingan bilim, ko‘nikma va ko‘nikmalarni kundalik hayotda bevosita qo‘llashga" qaratilgan bo‘lsa, bu boshqa masala. Haqiqiy materiallar har doim katta qiziqish uyg‘otadi, chunki ular "bilimning jozibadorligini oshiradi" (Volkova, 2013). Bunday holda, yodlashni rag‘batlantiruvchi bir nechta omillar bir vaqtning o‘zida ishtirok etadi: uzoq muddatli esda saqlashga munosabat va hissiy komponent. Axir, ma’lumki, inson uchun eng muhim narsa eng yaxshi esda qoladi, shuning uchun o‘quv materialini tanlashda qiziqish va ehtiyojlarni hisobga olish kerak, ya’ni o‘quv materiali qiziqarli va keyingi kasbiy faoliyat uchun zarur bo‘lishi kerak (Gafarova, 2017). Qolaversa, bu holda tilshunos bo‘lmagan talabalar "o‘z ixtisoslashtirilgan sinflarida olgan bilimlariga" tayanish imkoniyatiga ega bo‘ladilar (Gafarova, 2011). Shu sababli, turli ixtisoslikdagi talabalarning keng doirasi uchun universal darsliklar materialni eslab qolish sifatini pasaytiradi, chunki talabalarning kelajakdagi mutaxassisligiga bo‘lgan ishtiyoqidan iborat hissiy komponent kamayadi. Shu bois talabalarning ixtisosligini hisobga olgan holda xorijiy tillar bo‘yicha darslik va o‘quv qo‘llanmalar yaratishga alohida e’tibor qaratish lozim. Talabalik yillari (20-25 yosh) yodlash uchun eng qulay davr, xotira rivojlanishining eng yuqori cho‘qqisi bo‘lishiga qaramay, ko‘plab talabalar o‘quv materialini yodlash va takrorlashda qiyinchiliklarga duch kelishadi, buning bir qator sabablari bor.

Yodlash jarayonining qiyinligining sabablaridan biri o‘quv materialini berish usuli bo‘lib, u ba’zan o‘quvchilarning psixologik xususiyatlarini hisobga olmasdan tuziladi. Uy vazifasini bajarayotganda, kitob o‘qiyotganda quloqchinlar orqali musiqa tinglash odati natijasida zamonaviy yoshlar fon tovushiga o‘rganib qolgan va buning natijasida eshitish axborotining roli pasaygan. Shuning uchun vizual tasvirlar orqali olingan ma’lumotlar esda saqlash nuqtai nazaridan samaraliroq bo‘ldi. Biroq, masalan, chet tilidagi qo‘shiqlar bilan ishlash psixo-emotsional ta’sir nuqtai nazaridan samarali bo‘lib, bu yodlashga yordam beradi (Dorokhova, 2013). Barcha yodlash usullaridan eng kam samaralisi mantiqiy tushunchasiz mexanik takrorlashdir. Shuning uchun darsliklar mazmunli yodlashdan ko‘ra unumdorligi past bo‘lgan mexanik esda saqlashga yo‘l qo‘ymaslik uchun uni tushunishni osonlashtirish uchun materialning mantiqiy bayoniga asoslanishi kerak. Ma’lumki, intellektning eng muhim qobiliyatlaridan biri bu bir aniq bilimdan mavhumlashtirish va uni boshqasi bilan umumiy holatga birlashtirish imkonini beradigan umumlashtirish qobiliyatidir. Tilshunoslarning ta’kidlashicha, har qanday davlatning siyosiy, madaniy va ijtimoiy-iqtisodiy hayoti tilda xuddi ko‘zgudagidek aks etadi, ya’ni, eng avvalo, xorijiy so‘zlarni o‘zlashtirishda. So‘nggi paytlarda nemis tiliga ingliz tilidan juda ko‘p sonli so‘zlar kirib keldi, bu so‘zlarni tushunish va eslab qolishni, ayniqsa nemis tilini ikkinchi til sifatida o‘rganayotgan talabalar uchun ancha osonlashtiradi.

Aniq xotira fon bilimlaridan foydalanishga asoslangan bo‘lib, bu "muloqotchilar muloqot vaqtida ega bo‘lgan barcha bilimlar deb tushuniladi va bizning holatlarimizda, o‘rganish vaqtida shaxs ega bo‘ladi. Shu sababli, fon bilimlari qanchalik keng bo‘lsa, yodlash jarayoni shunchalik oson bo‘ladi, chunki xotirada yangi ma’lumotni saqlashga yangi material bilan bog‘liq bo‘lgan oldingi fon bilimlari tufayli erishiladi. O‘quv ma’lumotlarini eslab qolish, shuningdek, ma’lumotni idrok etish va yodlashning psixologik xususiyatlarini hisobga olgan holda, uning taqsimlanishi va tuzilishi bilan ham yordam beradi, chunki ma’lumki, taqdim etilgan o‘quv materialining boshlanishi yoki oxiri eng yaxshi tarzda takrorlanadi. Yodlash samaradorligini oshirishning muhim omili muhim ma’lumotlarni bir necha dars davomida takrorlashdir (Rejapov, 2022).

Bunday material eng sodda tarzda, ayniqsa hissiy jihatdan yuklangan holda taqdim etilishi kerak (masalan, u shaxsning manfaatlari nuqtai nazaridan qiziqish uyg‘otishi yoki "kulgili ma’lumot" mavjudligiga imkon berishi kerak). Taqdimotda ham, o‘quv materialini loyihalashda ham monotoniyadan qochish kerak. Tasviriy texnikalar - grafiklar, diagrammalar, rasmlar, shriftlar, ranglar - o‘quv materialini vizualizatsiya qilish, uni mantiqiy qurish, tizimlashtirish, shuningdek, mnemonik usullar o‘quv materialini darhol, mustahkam va uzoq vaqt eslab qolishga yordam beradi. Materialni vizualizatsiya qilish yangi grammatik shakllar va leksik vositalarni beixtiyor eslab qolishga" yordam beradi. Axborotni esda saqlashga uning amaliy qo‘llanilishi ham yordam beradi, masalan, chet tilini o‘rganishda, mashqlarda, suhbatlarda, hisobotlarda, taqdimotlarda.

So‘nggi multimedia Internet-axborot vositalari nazariy ko‘nikmalarni amaliyotda amalga oshirish uchun qulay muhit yaratdi: matbuotni o‘qish, forumlarda ishtirok etish, onlayn muloqot qilish, ta’lim platformalari bilan ishlash, masalan, "MOODLE modulli ob’ektga yo‘naltirilgan dinamik ta’lim muhiti - modulli ob’ektga yo‘naltirilgan o‘quv muhiti, vizual imkoniyatlarni ochish ta’lim ma’lumotlarini taqdim etish (Nasretdinova, 2023). Tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, birinchi kurs talabalarida yil oxirida mexanik va semantik xotira hajmi yil boshiga nisbatan yuqori bo‘lsa, ikkinchi kurs talabalarida yil oxiriga kelib mexanik xotira hajmi oshadi, semantik xotira esa pasayadi.

Xulosa

 Xulosa o‘rnida aytish mumkinki, ingliz tiliga o‘qitishda foydalaniladigan o‘quv materiallarini ishlab chiqishda talabalardagi eslab qolishning xos xususiyatlarini hisobga olishlari kerak.